Gesneuvelde canonvensters

Floris V, Karel V, De Republiek, Grachtengordel, Buitenhuizen, De Stijl, Willem Drees, Crisisjaren, Veelkleurig Nederland en De gasbel.

Nieuwe vensters

Trijntje, Jeroen Bosch, Maria van Bourgondië, Johan van Oldenbarnevelt, Sara Burgerhart, Anton de Kom, Marga Klompé, De gastarbeiders, Kolen en gas, en Het Oranjegevoel.[9]

de levenswijze van jagers en verzamelaars 

• jagers leven van de natuur
• jagers zijn nomaden
• afhankelijkheid van de natuur: verband met vereren van geesten en goden

het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen 

• boeren zetten de natuur naar hun hand
• boeren hebben vaste woonplaatsen
• boeren hebben meer persoonlijk bezit; groter verschil tussen arm en rijk
• boeren zijn afhankelijk van de natuur: verband met vereren van geesten en goden
• denken over leven en dood: geloof in een hiernamaals

C | Hunebedden

• landbouw op het huidige Nederlandse grondgebied
• het hunebed als voorbeeld van een grafmonument van prehistorische landbouwers

C | Trijntje

de verspreiding van de Grieks-Romeinse cultuur en de confrontatie met de Germaanse cultuur 

• het Romeinse wereldrijk; belang van de infrastructuur van het rijk (wegen, geld, veiligheid) voor leger, ambacht en handel
• Germanen (boeren gebleven) en Romeinen (verstedelijkt)

C | De Romeinse Limes

• de Romeinen bouwden langs de grens van hun Rijk, op het huidige Nederlandse grondgebied, versterkte nederzettingen (bijv. Nijmegen)
• de opstand van de Bataven in 69 n. Chr.

het christendom in het Romeinse Rijk 

• Jezus Christus, ontstaan van christendom als 'missionaire' godsdienst
• één god voor alles: een ander soort godsdienst (andere goden bestaan niet, dus uitsluiten van 'andersdenkenden')
• christenen in het Romeinse rijk: van vervolgde minderheid tot heersende meerderheid

verspreiding van het christendom tot in de Lage Landen 

• verspreiding van christendom onder Germanen; invloed Germaanse tradities (Kerstmis, Pasen, e.d.)
• rol van monniken en kloosters

C | Willibrord

• Willibrord en Bonifatius waren belangrijk voor de  verspreiding van het christendom op het huidige Nederlandse grondgebied

hofstelsel en horigheid 

• gevolgen van verdwijnen van het Romeinse Rijk (Volksverhuizingen)
• horigheid (afhankelijkheid van heren)
• leenstelsel (leenheren en leenmannen)

C | Karel de Grote

• heerser over een groot rijk
• leenheren en leenmannen

opkomst van handel en ontstaan van steden 

• overschotten in landbouw: ontstaan handel
• ontstaan van steden
• ambacht en handel in steden

C | De Hanze

• samenwerking in de handel tussen de Hanzesteden in de Nederlanden (Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen)

opkomst van de stedelijke burgerij en toenemende zelfstandigheid van steden 

• bestuur van de stad
• ambachten en gilden
• burgers
• stadsrechten

C | Hebban olla vogala

C | Floris V (oud)

• bouwde de Ridderzaal en het Muiderslot
• kwam op voor de boeren (der Keerlen God)

C | Jeroen Bosch

C | Maria van Bourgondië

het begin van de Europese overzeese expansie 

• ontdekkingsreizen langs Afrika naar Azië en naar Amerika
• o.a. Barentsz en De Houtman

reformatie en splitsing in de christelijke kerk 

• toenemende kritiek op de misstanden in de rooms-katholieke kerk
• breuk in de rooms-katholieke kerk door optreden van Luther

C | Erasmus

net als Luther had de humanist Erasmus kritiek op misstanden in de rooms-katholieke kerk

de Opstand en het ontstaan van een onafhankelijke Nederlandse staat 

• de Nederlanden komen in opstand tegen Spanje
• de centralisatie politiek en de godsdienstig intolerante politiek van Filips II droeg bij aan het ontstaan van de opstand
• ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

C | Karel V (oud)

• koning van Spanje en keizer van het Duitse Rijk, was ook heer der Nederlanden. Hij duldde geen ander geloof dan het katholicisme. Dit leidde o.a. tot vervolging van de ketters

C | Beeldenstorm is de Opstand

• in 1566 leidde een hagepreek, een protestantse godsdienstoefening in de openlucht, in Steenvoorde tot een reeks van plunderingen van katholieke kerken en kloosters in de Nederlanden

C | Willem van Oranje

• leider van de Opstand van de Nederlanden tegen Spanje
• de moord op Willem van Oranje

C | Johan van Oldenbarnevelt

ontstaan van handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie 

• ontstaan van handelscompagnieën: lange reizen, veel risico, veel geld nodig, lange duur tussen investering en opbrengst
• ontstaan van handel op wereldschaal

C | VOC

• opgericht om onderlinge concurrentie van Nederlanders tegen te gaan en om geld te genereren
• drijft handel in Zuid-Oost Azie (Nederlands-Indië)

C | Atlas Major van Blaeu

• gemaakt door de familie Blaeu in Amsterdam, is een illustratie van de toegenomen kennis van de wereld

C | Michiel de Ruyter

• de beroemdste Nederlandse admiraal in de zeventiende eeuw
• onderscheidde zich vooral in de Engelse oorlogen

burgerlijk bestuur en stedelijke cultuur in Nederland 

• het bestuur in Nederland: regenten en een stadhouder
• in de steden vormen de rijke kooplieden het bestuur
• de officiële godsdienst in Nederland is het calvinisme
• positie van andersdenkenden in Nederland en andere Europese landen

C | De Republiek

• De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden had een andere staatsvorm dan de omringende landen (gewesten, stadhouder, raadpensionaris)

C | Statenbijbel

• vooral belangrijk omdat deze geschreven was in de landstaal, zodat protestanten  zelf de bijbel konden lezen

C | Grachtengordel

• rijke Hollandse kooplieden hadden huizen aan de grachtengordel van Amsterdam

C | Buitenhuizen

• rijke kooplieden stichtten buitenplaatsen, met name langs de Utrechtse Vecht

C | De Beemster

C | Hugo de Groot

• ontsnapte in een boekenkist uit slot Loevestein
• tolerantie en vrijheid van meningsuiting

C | Rembrandt

• de belangrijkste vertegenwoordiger van de zeer bloeiende schilderkunst in de zeventiende eeuw

C | Spinoza

• geldt als de belangrijkste filosoof van Nederland
• wees op het belang van vrijheid van meningsuiting

C | Christiaan Huygens

• wetenschapper, bestudeerde o.a. de val- en slingerbeweging

slavenarbeid op plantages en de opkomst van het abolitionisme 

• aanleg van plantages in de Nieuwe Wereld, o.a. in Suriname
• slaven werken op deze plantages
• streven naar afschaffing van de slavernij

C | Slavernij

• de WIC haalde slaven uit Afrika om te werken op plantages in de Nieuwe Wereld, o.a. in Suriname

het streven naar grondrechten en politieke invloed van de burgerij in de Franse en Bataafse revolutie 

• gelijkheid van nature (verwerping van standsverschillen)
• burgers willen meer invloed
• in Nederland organiseerden patriotten zich in vrijkorpsen en wilden de macht overnemen van de Stadhouder. Dit lukte pas definitief toen de Fransen hen in 1795 te hulp kwamen

C | Eise Eisinga

• beroemd geworden vanwege zijn planetarium

C | Patriotten

• keerden zich tegen de macht van de stadhouder en de regenten
• de Bataafse republiek

het ontstaan van een parlementair stelsel en de toename van volksinvloed 

• ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden
• uitbreiding van het kiesrecht tot algemeen kiesrecht (mannen en vrouwen)
• ontstaan van politieke partijen

C | Napoleon Bonaparte

• van 1806-1810 was de broer van Napoleon Bonaparte koning van het koninkrijk Holland
• van 1810-1813 was Nederland een provincie van Frankrijk
• invoering van de Burgerlijke Stand
• na de val van Napoleon werd Nederland een onafhankelijk koninkrijk

C | Koning Willem I

• is de eerste koning van Nederland
• wordt de koopman-koning genoemd

C | Grondwet 1848

• onder leiding van Thorbecke komt er een grondwet tot stand die de macht van de koning beperkt

de industriële revolutie en de opkomst van emancipatiebewegingen 

• spinnen en weven: een reeks uitvindingen
• uitvinding van stoomkracht: energiebron voor uitgevonden machines
• gevolgen van industriële productie voor arbeidsomstandigheden
• snelle verstedelijking en gevolgen daarvan

C | De eerste spoorlijn

• in 1839 reed De Arend over de eerste spoorlijn van ons land van Amsterdam naar Haarlem

C | Verzet tegen kinderarbeid

• kinderarbeid was één van de gevolgen van de industrialisatie in ons land - verzet hiertegen leidde in 1874 tot het kinderwetje van Van Houten

C | Vincent van Gogh

C |Aletta Jacobs

• was één van de belangrijkste feministes aan het eind van de negentiende eeuw
• eerste vrouw op een universiteit en eerste vrouwelijke arts

C | Max Havelaar

• de Max Havelaar van Multatuli (Eduard Douwes Dekker) is een beroemd boek in de Nederlandse literatuur
• het boek speelt zich af in Nederlands-Indië

de Eerste Wereldoorlog 

• de Eerste Wereldoorlog als totale oorlog
• Nederland neutraal
• algemeen kiesrecht geeft brede lagen van de bevolking politieke verantwoordelijkheid

C | De Eerste Wereldoorlog

• mobilisatie in Nederland
• vluchtelingen uit België naar Nederland

C | De Stijl

de economische wereldcrisis 

• de instorting van de beurs in New York in oktober 1929 markeert het begin van een wereldwijde economische crisis met een zeer grote werkloosheid, ook in Nederland

C | De crisisjaren

• grote werkloosheid als gevolg van de economische crisis die begon in 1929
• werkverschaffing

de Duitse bezetting van Nederland en de Jodenvervolging 

• de Tweede Wereldoorlog als botsing tussen fascisme en democratie
• op 10 mei 1940 werd Nederland door de Duitsers onder de voet gelopen. Het gevolg was een vijf jaar durende bezetting, waaraan een eind kwam op 5 mei 1945
• houding van de Nederlanders
• vervolging van Joden en zigeuners

C | De Tweede Wereldoorlog

• de bezetting van Nederland
• aanpassing, collaboratie en verzet

C | Anne Frank

• Jodenvervolging in Nederland - meer dan 100.000 Joden, onder wie Anne Frank, werden op transport gesteld naar  concentratiekampen
• Westerbork

nationalistische bewegingen in koloniën, streven naar onafhankelijkheid 

• dekolonisatie (o.a. Indonesië en Suriname); rijke en arme landen

C | Indonesië

• de bezetting door de Japanners versterkte het onafhankelijkheidsstreven van Indonesië
• verklaarde zich in 1945 onafhankelijk
• Nederland erkende pas in 1949 de onafhankelijkheid van Indonesië
• in 2005 werd alsnog door de Nederlandse regering de datum 17 augustus 1945 erkend als de officiële begindatum van de onafhankelijkheid van Indonesië

C | Suriname en de Nederlandse Antillen

• Suriname werd in 1975 onafhankelijk
• meer dan 130.000 Surinamers kwamen naar Nederland
• de Antillen bleven binnen het Koninkrijk der Nederlanden

de blokvorming tussen Oost en West in de Koude Oorlog 

• de wereld valt uiteen in twee blokken; koude oorlog tussen De V.S. en de S.U.

C | Srebrenica

• het beëindigen van de Koude Oorlog heeft geleid tot andere functies/rollen van het Nederlandse leger. Zo hebben Nederlandse eenheden een rol gespeeld in het conflict in voormalig Joegoslavië
• de ongelukkige rol in Srebrenica heeft in Nederland diepe sporen nagelaten

Europese integratie 

• de Tweede Wereldoorlog was mede de aanleiding voor een steeds toenemende samenwerking in Europa (EEG, EU)
• streven naar een zoveel mogelijk vrije markt om de Europese concurrentiepositie te versterken
• NAVO

C | Europa

• Europese integratie na de Tweede Wereldoorlog
• oprichting van de NAVO

sociaal-culturele veranderingen en toenemende pluriformiteit vanaf de jaren zestig 

• toenemende welvaart en individualisering
• ontwikkeling van techniek en productie in westerse landen: grote welvaart
• de keerzijden: problemen voor milieu, kritiek op zelfgenoegzaam consumeren
• binnen democratieën zoektocht naar uitbreiding van volksinvloed, ook buiten parlement, met name in jaren ’60 (invloed media, pressiegroepen, ‘inspraak’, etc.)
• verzwakking van de positie van godsdienst en kerk
• immigratie leidt tot een multiculturele samenleving

C | Willem Drees

• wederopbouw na W.O.II
• is bekend van de 'Noodvoorziening voor ouden van dagen' (1947), de voorloper van de AOW

C | Televisie

• in 1951 vond de eerste televisie-uitzending in Nederland plaats
• de rol van televisie (nieuwsvoorziening en entertainment) in het dagelijks leven van mensen

C | De Watersnoodramp

C | De haven van Rotterdam

C | De gasbel

C | Annie M.G. Schmidt

C | Veelkleurig Nederland

• mensen uit Indonesië, Suriname en van de Antillen komen naar Nederland
• de komst van zogenaamde gastarbeiders uit landen als Italië, Spanje en Joegoslavië
• de komst van mensen uit Marokko en Turkije naar ons land
• het ontstaan van een multiculturele samenleving